Digital Frontlines: Προστασία και Παρακολούθηση στις ζώνες πολέμου

Date

Author

Υπατία Λαμπροπούλου

Στο σύγχρονο κόσμο μας, οι προκλήσεις που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε σαν ανθρωπότητα πολλαπλασιάζονται και εξελίσσονται, συχνά γρηγορότερα από όσο μπορούμε να ανταπεξέλθουμε. Επιβιώνοντας δύο Παγκόσμιους Πολέμους, αποφεύγοντας ένα χημικό πόλεμο, και προσπαθώντας καθημερινά να προστατέψουμε την ιδιωτικότητα μας σε αυτό το νέο πλαίσιο τεχνολογικής άνθισης, οι συγκρούσεις που αναπτύσσονται εδώ και δύο χρόνια μεταξύ Ρωσίας-Ουκρανίας και Ισραήλ-Χαμάς, επιβεβαιώνουν την καταστροφική πλευρά της εξέλιξης.

Καθώς το πεδίο της μάχης μεταφέρεται σταδιακά στο κυβερνοχώρο, υπογραμμίζεται η επείγουσα ανάγκη προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων πέραν της σωματικής ακεραιότητας και ασφάλειας, όπως είναι η ιδιωτικότητα, ένα θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα που πρέπει να διασφαλίζεται ακόμα και εν μέσω του χάους.

Οι Τεχνολογίες Πληροφοριών και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) έχουν ήδη χρησιμοποιηθεί ως μέσα πολέμου, με εύκολη εφαρμογή και καταστροφικό αντίκτυπο. Ωστόσο, αντίστοιχα εύκολη είναι η λειτουργία τους ως μέσα για την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας, τη διευκόλυνση της επικοινωνίας και τον συντονισμό προσπαθειών ανακούφισης. Η χρήση των ΤΠΕ είναι αναπόφευκτη, και εγείρει πολύπλοκες προκλήσεις για την διασφάλιση τόσο της ασφάλειας όσο και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, στις περιοχές που πλήττονται από συγκρούσεις.

Νομικό πλαίσιο: Διεθνές Δίκαιο και Ανθρώπινα Δικαιώματα

Στον τομέα του διεθνούς δικαίου, πολλές βασικές συνθήκες και συμβάσεις διέπουν ζητήματα ιδιωτικότητας, όπως το Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα (ICCPR) και οι Συνθήκες της Γενεύης. Το ICCPR, που υιοθετήθηκε από τα Ηνωμένα Έθνη το 1966, περιλαμβάνει το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα στο Άρθρο 17, απαγορεύοντας την αυθαίρετη ή παράνομη παρέμβαση στην ιδιωτική ζωή. Οι Συνθήκες της Γενεύης προστατεύουν τα προσωπικά δεδομένα και τις επικοινωνίες κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων.

Από τη μία πλευρά, το δικαίωμα στην ιδιωτικότητα είναι ένα θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα που πρέπει να τηρείται ακόμη και σε περιόδους σύγκρουσης. Αυτό το δικαίωμα είναι ουσιαστικό για την προστασία της προσωπικής αξιοπρέπειας και αυτονομίας, και για την προφύλαξη από την κατάχρηση εξουσίας.

Από την άλλη πλευρά, οι ζώνες σύγκρουσης συχνά απαιτούν αυξημένα μέτρα ασφαλείας, συμπεριλαμβανομένης της παρακολούθησης, για τη διατήρηση της τάξης, τη συλλογή πληροφοριών και την προστασία των αμάχων και των στρατιωτικών. Η πρόκληση έγκειται στη διασφάλιση ότι αυτά τα μέτρα δεν παραβιάζουν δυσανάλογα τα δικαιώματα ιδιωτικότητας των ατόμων.

Τα διεθνή πλαίσια ανθρώπινων δικαιωμάτων επιδιώκουν να παρέχουν μια ισορροπία υπογραμμίζοντας τις αρχές της αναγκαιότητας, της αναλογικότητας και της νομιμότητας. Τα μέτρα επιτήρησης πρέπει να είναι απαραίτητα για την επίτευξη ενός νόμιμου στόχου, ανάλογα με την απειλή που αντιμετωπίζεται και να πραγματοποιούνται σύμφωνα με το νόμο. Αυτό το νομικό και ηθικό πλαίσιο στοχεύει να διασφαλίσει ότι τα μέτρα ασφαλείας δεν γίνονται εργαλεία καταπίεσης αλλά χρησιμεύουν για την προστασία και υποστήριξη των ανθρώπινων δικαιωμάτων.

Χρήση ΤΠΕ στις ζώνες σύγκρουσης.

Και οι δύο ενεργές συγκρούσεις, Ρωσίας-Ουκρανίας και Ισραήλ-Χαμάς, καταδεικνύουν πως οι σύγχρονες τεχνολογίες μπορούν να χρησιμεύσουν ως ισχυρά εργαλεία πολέμου.

Πιο συγκεκριμένα:

Στη σύγκρουση Ρωσίας-Ουκρανίας, επικρατούν οι τεχνολογίες όπως τα drones και ο ηλεκτρονικός πόλεμος. Ειδικότερα τα drones, παίζουν καθοριστικό ρόλο στην αναγνώριση στόχων και πεδίου, καθώς και στις επιθέσεις. Η Ουκρανία χρησιμοποιεί διάφορα drones ανάλογα το στόχο της επίθεσης, από μικρά φορητά μοντέλα, έως πιο προηγμένα, όπως το τουρκικό TB2 Bayraktar. Επίσης, έχει ενσωματώσει τεχνολογίες Τεχνητής Νοημοσύνης για την ενίσχυση των δυνατοτήτων των drones, επιτρέποντας έτσι την αυτόνομη στόχευση. Η Ρωσία χρησιμοποιεί drones για απομακρυσμένες επιθέσεις και παρακολούθηση. Επιπλέον, με τον ηλεκτρονικό πόλεμο να αποτελεί ένα βασικό πεδίο της σύγκρουσης, και οι δύο πλευρές χρησιμοποιούν διάφορες τεχνολογίες για την διακοπή των επικοινωνιών και των λειτουργιών των drones του εχθρού. Αυτές οι τεχνολογίες έχουν σημαντικές επιπτώσεις στην ιδιωτικότητα των ατόμων, καθώς η συνεχής παρακολούθηση και η συλλογή δεδομένων παραβιάζουν την προσωπική ιδιωτικότητα και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Παρότι τα drones είναι αυτόματα, η ανθρώπινη απώλεια δεν μηδενίζεται, αφού συνεχίζουν να προκαλούν παράπλευρες ζημιές και θύματα αμάχου πληθυσμού. Αντίστοιχα ο ηλεκτρονικός πόλεμος, που συνήθως στρέφεται κατά των υποδομών, οδηγεί σε ένα παιχνίδι γάτας και ποντικού με επιθέσεις και αντίμετρα, που πλήττουν τις υποδομές ζωτικής σημασίας και περιορίζουν τη πρόσβαση του άμαχου πληθυσμού στα βασικά αγαθά .

Στη σύγκρουση Ισραήλ-Χαμάς, ο ισραηλινός στρατός χρησιμοποιεί προηγμένες τεχνολογίες παρακολούθησης όπως τα drones, η Τεχνητή Νοημοσύνη και η τριγωνοποίηση πύργων κινητής τηλεφωνίας. Τα drones παρακολουθούν τη περιοχή της Γάζας, συλλέγοντας δεδομένα σε πραγματικό χρόνο. Τα δεδομένα αυτά τροφοδοτούν συστήματα Τεχνητής Νοημοσύνης, όπως αλγόριθμοι μηχανικής μάθησης, που επεξεργάζονται και αναλύουν τις πληροφορίες για την πρόβλεψη απειλών και την καθοδήγηση των στρατιωτικών αποφάσεων, προς συγκεκριμένους στόχους επίθεσης. Επιπλέον, μέσω της τριγωνοποίησης των πύργων κινητής τηλεφωνίας, επιτυγχάνεται η παρακολούθηση των κινήσεων των ατόμων στη Γάζα. Αυτές οι τεχνολογίες επηρεάζουν σημαντικά την ιδιωτικότητα, μάλιστα η χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης και των δεδομένων παρακολούθησης από τον ισραηλινό στρατό έχει ήδη επικριθεί για πιθανή παραβίαση του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου (Human Rights Watch, 2024). Επιπλέον, αντίστοιχες τεχνολογίες παρακολούθησης χρησιμοποιούνται και κατά τις εκκενώσεις στη Γάζα, εγείροντας ζητήματα ιδιωτικότητας, αλλά και ασφάλειας του άμαχου πληθυσμού κατά την απομάκρυνσή τους.

Ανθρωπιστική βοήθεια και χρήση των ΤΠΕ.

Η αισιόδοξη πτυχή είναι οι αμέτρητες εφαρμογές των ΤΠΕ για την υποστήριξη της ανθρωπιστικής βοήθειας, τόσο για τον συντονισμό και την επικοινωνία, όσο και για την παροχή στοχευμένης βοήθειας. Οι ΤΠΕ παίζουν κεντρικό ρόλο στη συλλογή και την ανάλυση δεδομένων, τα οποία χρησιμοποιούνται πρωτίστως ως εφόδιο για επιθέσεις, όμως μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την παροχή στοχευμένης βοήθειας, καλύπτοντας τις ανάγκες των πληγέντων πληθυσμών.

Προηγμένα εργαλεία επικοινωνίας, όπως δορυφορικά τηλέφωνα, εφαρμογές κρυπτογραφημένης επικοινωνίας και πλατφόρμες κοινής χρήσης δεδομένων σε πραγματικό χρόνο, όπως επίσης, τεχνολογικά εργαλεία (που έχουν χρησιμοποιηθεί και ως όπλα), ήτοι τα drones, η Τεχνητή Νοημοσύνη, η ανάλυση δεδομένων, το Δίκτυο των Πραγμάτων (Internet of Things) και το 3D Printing, επιτρέπουν στις Ανθρωπιστικές Οργανώσεις (α) την διατήρηση της συνεχής επαφής και επικοινωνίας, (β) τον άμεσο, αποτελεσματικό και μεταβαλλόμενο -ανάλογα με τις συνθήκες- συντονισμό των δραστηριοτήτων τους, (γ) την βέλτιστη και ταχεία διανομή των πόρων (με τη χρήση drones που αφενός παρακολουθούν και χαρτογραφούν την ζώνη ενδιαφέροντος, αποφεύγοντας εμπόδια που έχουν προκύψει, και αφετέρου μεταφέρουν το φορτίο με μεγαλύτερη ασφάλεια), ή ακόμα και (δ) τη χαρτογράφηση των περιοχών με τη βοήθεια των δεδομένων που συλλέγονται δορυφορικά και από drone, την ανάλυση τους από προγράμματα Τεχνητής Νοημοσύνης, ώστε η τοποθέτηση των βάσεων τους να γίνει στα κατάλληλα σημεία.

Κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης Ρωσίας-Ουκρανίας, οι ανθρωπιστικές οργανώσεις αξιοποίησαν πλατφόρμες χαρτογράφησης και κοινής χρήσης δεδομένων σε πραγματικό χρόνο για τον συντονισμό της διανομής βοήθειας, διασφαλίζοντας ότι οι πόροι παραδίδονται σε περιοχές με τη μεγαλύτερη ανάγκη (OCHA, 2023). Επιπλέον, οι εφαρμογές κρυπτογραφημένης και ασφαλής επικοινωνίας έχουν επιτρέψει στις οργανώσεις να λειτουργούν πιο αποτελεσματικά σε ένα εξαιρετικά ασταθές περιβάλλον, διατηρώντας επαφή με τις ομάδες τους, παρά τις διακοπές στα παραδοσιακά δίκτυα επικοινωνίας.

Αντίστοιχα, στη σύγκρουση Ισραήλ-Χαμάς, οι ανθρωπιστικές οργανώσεις έχουν χρησιμοποιήσει ψηφιακά εργαλεία για την παρακολούθηση και την ανταπόκριση στις ανάγκες των αμάχων, όπως την παρακολούθηση μοτίβων εκτοπισμού και τον συντονισμό των προσπαθειών εκκένωσης (UNRWA, 2023).

Ισορροπώντας Ιδιωτικότητα και Ασφάλεια.

Οι ανωτέρω είναι μόνο λίγες προτάσεις, από τις πολλαπλάσιες πιθανές εφαρμογές των ΤΠΕ για ανθρωπιστικό σκοπό (και όχι μόνο στο πλαίσιο του πολέμου, αλλά και σε άλλες φυσικές καταστροφές). Περαιτέρω, καταδεικνύουν τη διπλή φύση των ΤΠΕ στις ζώνες σύγκρουσης, προσφέροντας σημαντικά οφέλη για ανθρωπιστικές προσπάθειες, ενώ παράλληλα θέτουν πιθανούς κινδύνους για την ιδιωτικότητα.

Η κάθε πλευρά και το κάθε εργαλείο που χρησιμοποιείται, συλλέγουν μεγάλες ποσότητες δεδομένων -ακόμα και ευαίσθητων-, τα οποία δύναται να εκμεταλλευτούν με διάφορους τρόπους, αν δεν προστατευθούν σωστά. Μπορεί να φαντάζει λιγότερο σημαντικό σε σχέση με τον άμεσο κίνδυνο της ζωής του πληθυσμού που απειλείται καθημερινά στις περιοχές των ενεργών συγκρούσεων, ωστόσο οι πληροφορίες που έχουν συλλεχθεί μπορούν να χρησιμοποιηθούν για στοχευμένες επιθέσεις, παρακολούθηση και παρενόχληση πολιτών, ή ακόμα και για τη χειραγώγηση της κοινής (και παγκόσμιας) γνώμης και την κοινωνική αναταραχή. Χωρίς κατάλληλα μέτρα ασφαλείας και προστασίας, τα δεδομένα αυτά μπορούν να πέσουν σε λάθος χέρια, και τα άτομα που βρίσκονται ήδη σε ευάλωτη θέση, μπορεί να βρεθούν αντιμέτωπα με εκβιασμούς, ή και φυσικές απειλές.

Οι ηθικές και νομικές επιπτώσεις της χρήσης των ΤΠΕ απαιτούν προσεκτική εξέταση, ώστε να διασφαλιστεί ότι τα μέτρα ασφαλείας δεν μετατρέπονται σε εργαλεία καταπίεσης, αλλά αντιθέτως υποστηρίζουν τα θεμελιώδη δικαιώματα και την αξιοπρέπεια των ατόμων που βρίσκονται σε ζώνες σύγκρουσης. Παρά τις προκλήσεις, οι ΤΠΕ προσφέρουν τεράστιες δυνατότητες για την ενίσχυση των ανθρωπιστικών προσπαθειών, και η ανάπτυξη περισσότερων εργαλείων που μπορούν να αξιοποιηθούν σε αντίστοιχες καταστάσεις έκτακτου κινδύνου και φυσικών καταστροφών, εκφράζει τη θετική πρόοδο της τεχνολογίας στην οποία θα έπρεπε να στοχεύουμε.

Η ανάπτυξη ηθικών κατευθυντήριων γραμμών, διεθνών συμφωνιών και ισχυρότερων κανονισμών προστασίας γίνεται πιο κρίσιμη, με κάθε νέο εργαλείο που δημιουργείται. Με τη διεθνή συνεργασία και τη δέσμευση για τα ανθρώπινα δικαιώματα (σήμερα ενώπιων των σύγχρονων και μελλοντικών κινδύνων, όπως και στο παρελθόν), μπορεί να δημιουργηθεί ένα πλαίσιο που θα εξισορροπεί την ασφάλεια με την προστασία της ιδιωτικότητας, προχωρώντας σε έναν ασφαλέστερο και δικαιότερο κόσμο.

Πηγές:

  1. The Rights to Privacy and Data Protection in Times of Armed Conflict, Russell Buchan and Asaf Lubin, International Review of the Red Cross (2023)
  2. Privacy vs. Precaution in Future Armed Conflict, Leah West, 2022 [https://lieber.westpoint.edu/privacy-vs-precaution-future-armed-conflict/]
  3. Innovation in humanitarian assistance – a systematic literature review, M. Bruder and T. Baar, Journal of International Humanitarian Action, 2024
  4. Artificial Intelligence Technologies in Humanitarian Aid: An Overview, Emmanouil Pikoulis et al., International Conference on Humanitarian Crisis Management (KRISIS 2023)
  5. Technological innovation for humanitarian aid and assistance, STUDY Panel for the Future of Science and Technology, European Parliamentary Research Service (EPRS), May 2019
  6. Humanitarian Response Plan for Ukraine, United Nations Office for the Coordination of Humanitarian Affairs (OCHA), 2023
  7. Digital Tools in Humanitarian Efforts in Gaza, United Nations Relief and Works Agency (UNRWA), 2023.
  8. The role of cyber in the Russian war against Ukraine: Its impact and the consequences for the future of armed conflict, Stéphane Duguin, Pavlina Pavlova, European Parliament’s subcommittee on Security and Defence (SEDE), September 2023
  9. Both sides in the Russia-Ukraine war are using new and old technologies for warfare, Alexander Hill, 2024 [https://theconversation.com/both-sides-in-the-russia-ukraine-war-are-using-new-and-old-technologies-for-warfare-225451?form=MG0AV3]
  10. Missiles, AI, and drone swarms: Ukraine’s 2025 defense tech priorities, Nataliia Kushnerska, 2024 [https://www.atlanticcouncil.org/blogs/ukrainealert/missiles-ai-and-drone-swarms-ukraines-2025-defense-tech-priorities/?form=MG0AV3]
  11. The October 7 Hamas attack: An Israeli overreliance on technology?, Vincent Carchidi, 2023 [https://www.mei.edu/publications/october-7-hamas-attack-israeli-overreliance-technology?form=MG0AV3]
  12. Questions and Answers: Israeli Military’s Use of Digital Tools in Gaza, Human Rights Watch, 2024 [Questions and Answers: Israeli Military’s Use of Digital Tools in Gaza | Human Rights Watch]

Keywords: Ιδιωτικότητα, ΤΠΕ, Ανθρωπιστική Βοήθεια, Ρωσία, Ουκρανία, Ισραήλ, Χαμάς, Προστασία Δεδομένων, Ανθρώπινα Δικαιώματα, Τεχνητή Νοημοσύνη (ΑΙ)

More
articles

Skip to content