«ΦΑΡΟΣ»: Στην Ελλάδα ένα από τα πρώτα 7 «Εργοστάσια Τεχνητής Νοημοσύνης» (AI Factories) της ΕΕ

Date

Author

Γιάννης Τζιούρας

Η Ελλάδα αποκτά ένα από τα πρώτα 7 «Εργοστάσια Τεχνητής Νοημοσύνης (ΤΝ)» (ΑΙ Factory) στην ΕΕ, καθώς τον Δεκέμβριο του 2024 εγκρίθηκε η πρόταση για τον «ΦΑΡΟ» (Pharos – The Greek AI Factory for accelerating AI innovation) που υπέβαλε το Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης στο πλαίσιο πρόσκλησης της Κοινής Επιχείρησης για την Ευρωπαϊκή Υπολογιστική Υψηλών Επιδόσεων (EuroHPC Joint Undertaking) σχετικά με τα ΑI Factories.[1]

Η λειτουργία του «ΦΑΡΟΥ» αναμένεται να αποτελέσει σημείο αναφοράς τόσο για την ακαδημαϊκή και ερευνητική κοινότητα του δημοσίου και ιδιωτικού τομέα όσο και των νεοφυών επιχειρήσεων, συμβάλλοντας στην παραγωγή νέων υπηρεσιών με την αξιοποίηση της ΤΝ στους τομείς της υγείας, της ελληνικής γλώσσας και του πολιτισμού, καθώς και της βιώσιμης ανάπτυξης.[2]

Η σημαντική αυτή επιτυχία τοποθετεί την Ελλάδα στους πρωταγωνιστές στον τομέα της ΤΝ σε Ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο συμβάλλοντας καθοριστικά στην ανάπτυξη ενός ανταγωνιστικού οικοσυστήματος νεοφυών και μικρομεσαίων επιχειρήσεων οι οποίες εξοπλίζονται με δυνατότητες πρόσβασης σε τεχνολογία αιχμής, καλύπτοντας με τον τρόπο αυτό τις ανάγκες τους για ζήτηση πόρων υπολογιστικής ισχύος, πράγμα που θα τις βοηθήσει να αναπτύξουν καινοτόμες και ανταγωνιστικές εφαρμογές ΤΝ στους προαναφερόμενους τομείς τις οποίες θα μπορούν να διαθέτουν προς όφελος όλων των πολιτών.

Τι είναι τα AI Factories και ποιος ο σκοπός τους

Τα AI Factories είναι δυναμικά οικοσυστήματα που προωθούν την καινοτομία, την συνεργασία και την ανάπτυξη στον κλάδο της ΤΝ.[3] Με επίκεντρο μια οντότητα φιλοξενίας, δηλαδή αναγνωρισμένους οργανισμούς όπως είναι ερευνητικά κέντρα ή τεχνολογικοί φορείς καινοτομίας, τα AI Factories παρέχουν μια ολοκληρωμένη υποδομή υπηρεσιών υπερυπολογιστικής ΤΝ, η οποία αποτελείται από α) έναν ειδικά βελτιστοποιημένο για την ΤΝ υπερυπολογιστή, β) ένα σχετικό κέντρο δεδομένων (data center), και γ) έναν φορέα μέσω του οποίου παρέχονται προσανατολισμένες στην ΤΝ υπηρεσίες υπερυπολογιστικής προκειμένου να προσελκύσει και να  συγκεντρώσει ταλέντα για την περαιτέρω ανάπτυξη της ΤΝ.[4]

Η νέα αυτή πρωτοβουλία για τα AI Factories που περιλαμβάνεται στη «Δέσμη Μέτρων για την Καινοτομία στον τομέα της ΤΝ» που υιοθέτησε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή το 2024,[5] αποσκοπεί μέσω της διάθεσης σε νεοφυείς επιχειρήσεις υπηρεσιών πρόσβασης σε υπερυπολογιστές ΤΝ, στην ενίσχυση της ηγετικής θέσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) στον τομέα της αξιόπιστης ΤΝ, δηλαδή μιας ΤΝ που θα είναι σύννομη, θα σέβεται τις δεοντολογικές αρχές και αξίες της ΕΕ και θα διέπεται από τεχνική στιβαρότητα και ασφάλεια.[6] Επίσης, η πρωτοβουλία αυτή συμβάλει στην επίτευξη των στόχων της ΕΕ για την ΤΝ και ευθυγραμμίζεται με τους σκοπούς του νέου Κανονισμού (ΕΕ) 2024/1689 για την ΤΝ,[7] ο οποίος αποτελεί σήμερα το μοναδικό στον κόσμο ολοκληρωμένο νομοθέτημα στον τομέα της ΤΝ.   

Τα ΑΙ Factories ως ένας από τους πυλώνες δραστηριοτήτων της EuroHPC και οι υπερυπολογιστές ΤΝ

Τα ΑΙ Factories αποτελούν έναν νέο πυλώνα δραστηριοτήτων στο πλαίσιο της εκπλήρωσης των στρατηγικών στόχων της ΕΕ για τεχνολογική αυτονομία, πυλώνας που υλοποιείται μέσω της πρωτοβουλίας που ανέλαβε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την ανάπτυξη μιας ενοποιημένης υποδομής υπερυπολογιστών και δεδομένων παγκόσμιας κλάσης στον Ευρωπαϊκό χώρο, συστήνοντας το 2018 με τον Κανονισμό (ΕΕ) 2018/1488[8] την ΕuroHPC προκειμένου να αντιμετωπίσει την ολοένα αυξανόμενη ζήτηση των χρηστών για υπερυπολογιστικούς πόρους.

Η σύσταση Κοινών Επιχειρήσεων, δηλαδή συμπράξεων μεταξύ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, των κρατών-μελών και ιδιωτικών εταιριών, προβλέπεται από το άρθρο 187 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της ΕΕ και στόχο έχει την υλοποίηση ιδιαίτερα σύνθετων ερευνητικών και τεχνολογικών προγραμμάτων, τα αποτελέσματα των οποίων μπορούν να εφαρμοστούν σε κρίσιμους τομείς της ευρωπαϊκής οικονομίας, καθιστώντας τη πιο ανταγωνιστική παγκοσμίως. Στο πλαίσιο αυτό αποστολή του EuroHPC είναι να αναπτύξει στην ΕΕ μια παγκόσμια κλάσης υποδομή υπερυπολογιστών και δεδομένων στηρίζοντας την ανάπτυξη καινοτόμων εφαρμογών. Με την υπολογιστή ισχύς που παρέχουν σήμερα οι υπερυπολογιστές μπορούν να επιλυθούν μερικά από τα σημαντικότερα προβλήματα της ανθρωπότητας, όπως είναι η έρευνα σχετικά με την προέλευση του σύμπαντος, η προσομοίωση της επίδρασης νέων φαρμάκων ή οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.

Ως «υπερυπολογιστής» χαρακτηρίζεται ένα υπολογιστικό σύστημα ειδικών τεχνικών προδιαγραφών με την ικανότητα να εκτελεί δισεκατομμύρια μαθηματικές πράξεις ή να επεξεργάζεται μεγάλο όγκο δεδομένων, που διαφορετικά θα απαιτούσε τη χρήση ενός απαγορευτικά μεγάλου συνόλου από μεμονωμένους υπολογιστές.[9] Ανάλογα με τη χρήση του, ένας υπερυπολογιστής διακρίνεται σε υπερυπολογιστή υψηλών προδιαγραφών, όπως είναι το σύστημα «LUΜΙ» της Φιλανδίας – ο ταχύτερος υπερυπολογιστής σήμερα στην Ευρώπη, η θεωρητική ισχύς του οποίου είναι της τάξης των 375 petaflops (δηλαδή 375 εκατομμυρίων δισεκατομμυρίων πράξεων κινητής υποδιαστολής το δευτερόλεπτο) – ή μεσαίας κατηγορίας, όπως είναι το υπολογιστικό σύστημα «ΔΑΙΔΑΛΟΣ» που αναπτύσσει στην Ελλάδα το Εθνικό Δίκτυο Υποδομών Έρευνας & Τεχνολογίας στο πλαίσιο του EuroHPC, το οποίο θα μπορεί θεωρητικά να εκτελεί 60 εκατομμύρια δισεκατομμύρια μαθηματικές πράξεις ανά δευτερόλεπτο.[10] Εφόσον βελτιστοποιηθεί ένας υπερυπολογιστής ή τμήμα αυτού ώστε να εκτελεί πράξεις για την ανάπτυξη εφαρμογών ΤΝ, τότε μπορεί να αποτελέσει συστατικό στοιχείο της υποδομής ενός AI Factory.

Η πρόσκληση για τα ΑΙ Factories και η ελληνική πρόταση για το «ΦΑΡΟ»

Το καλοκαίρι του 2024, δόθηκε με τον Κανονισμό (ΕΕ) 2024/1732[11] η δυνατότητα στην EuroHPC να αναπτύσσει υποδομές υπερυπολογιστών ΤΝ, δηλαδή υπερυπολογιστών οι οποίοι βελτιστοποιούνται κατάλληλα ώστε να μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την εκτέλεση πράξεων που είναι αναγκαίες για την δοκιμή εφαρμογών ΤΝ. Τέτοιες εφαρμογές ΤΝ είναι για παράδειγμα εκείνες που αφορούν την λεγόμενη «Βαθιά Μάθηση» (Deep Learning), η οποία είναι μια τεχνική, ένα υποσύνολο δηλαδή της ΤΝ, που βασίζεται σε τεχνητά νευρωνικά δίκτυα τα οποία είναι δομημένα όπως οι νευρώνες του εγκεφάλου και τα οποία δίκτυα εκπαιδεύονται για την επεξεργασία δεδομένων με τέτοιο τρόπο που να προσιδιάζει σε εκείνον του ανθρωπίνου εγκεφάλου.[12] Πιο ειδικά, μέσω της Βαθιάς Μάθησης μια μηχανή μπορεί να μαθαίνει να λαμβάνει έξυπνες αποφάσεις μόνη της. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν μηχανές όπως είναι ο βοηθός «Siri» της Apple, ή της Google, αλλά και τα chatbots όπως είναι μεταξύ άλλων το «ChatGPT» της ΟpenAI ή το «Gemini» της Google, δηλαδή συστημάτων της λεγόμενης «Γενετικής ΤΝ» (GenAI), μια κατηγορία συστημάτων που εκπαιδεύονται με λέξεις και είναι ικανά να επεξεργαστούν φυσική γλώσσα.[13]

Στο πλαίσιο του ως άνω Κανονισμού, το Σεπτέμβριο του 2024 η EuroHPC δημοσίευσε πρόσκληση[14] για την υποβολή προτάσεων από τα κράτη μέλη, με αντικείμενο την χρηματοδότηση υποδομών AI Factories. Η Ελλάδα ανταποκρίθηκε επιτυχώς στην πρόσκληση αυτή υποβάλλοντας την πρόταση του «ΦΑΡΟΥ», η οποία επελέγη για χρηματοδότηση και έτσι θα διαθέτει σε δύο χρόνια ένα από τα πρώτα 7 Εργοστάσια ΤΝ στην ΕΕ.

Ο «ΦΑΡΟΣ» αποτελεί την εθνική κοινοπραξία με επικεφαλής εταίρο το Εθνικό Δίκτυο Υποδομών Τεχνολογίας & Έρευνας (ΕΔΥΤΕ Α.Ε.) του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης, και λοιπούς εταίρους το Εθνικό Κέντρο Έρευνας Φυσικών Επιστημών Δημόκριτος (ΕΚΕΦΕ-Δ), το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, το Ερευνητικό Κέντρο «Αθηνά», το Υπερταμείο/Growthfund, το Εθνικό Επενδυτικό Ταμείο, κοινοπραξία που υποστηρίχθηκε και από την Ειδική Γραμματεία Μακροπρόθεσμου Σχεδιασμού (Strategic Foresight) της Κυβέρνησης.

Για τη λειτουργία του ελληνικού AI Factory θα χρησιμοποιηθεί υπολογιστική υποδομή υψηλών επιδόσεων του «ΔΑΙΔΑΛΟΥ» για τον οποίο έγινε λόγος ανωτέρω, ενώ παράλληλα θα αξιοποιηθεί και η αποθηκευτική δυνατότητα Κέντρων Δεδομένων με τις σχετικές υπηρεσίες πρόσβασης στον υπερυπολογιστή να παρέχονται από μια Υπηρεσία Μιας Στάσης.

Σύμφωνα με την ανακοίνωση του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης,[15] η λειτουργία του «ΦΑΡΟΥ» στην Ελλάδα αναμένεται να συμβάλλει μεταξύ άλλων στην

  • ενίσχυση της καινοτομίας και της αναταγωνιστικότητας, παρέχοντας προηγμένους υπολογιστικούς πόρους, πρόσβαση σε μεγάλα δεδομένα και εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό
  • υποστήριξη ανάπτυξης προϊόντων ΤΝ υψηλής αξιοπιστίας και εναρμονισμένα με τον Ευρωπαϊκή Πράξη για την ΤΝ
  • ανάπτυξη των ανθρωπίνων δεξιοτήτων μειώνοντας το ψηφιακό χάσμα και προσελκύοντας ταλέντα στον τομέα της ΤΝ
  • διασύνδεση με άλλες πρωτοβουλίες όπως είναι οι Ευρωπαϊκοί Κόμβοι Ψηφιακής Καινοτομίας (EDIHs), τα Εθνικά Κέντρα Ικανοτήτων κ.α.

Η κατανομή στους χρήστες, δηλαδή τις νεοφυείς επιχειρήσεις ή τους δημόσιους ερευνητικούς οργανισμούς, του χρόνου πρόσβασης στους υπερυπολογιστές είναι δωρεάν, όπως και στους χρήστες του ιδιωτικού τομέα για τις εφαρμογές τους που σχετίζονται με δραστηριότητες έρευνας και καινοτομίας και χρηματοδοτούνται από ευρωπαϊκά προγράμματα έρευνας. Το πλεονέκτημα αυτό δίνει στις επιχειρήσεις τη δυνατότητα να εξοικονομήσουν χρηματικούς πόρους τους οποίους διαφορετικά θα έπρεπε να δαπανήσουν για να καλύψουν την αγορά χρόνου σε υπερυπολογιστές ΤΝ προκειμένου να πραγματοποιήσουν απαιτητικές προσομοιώσεις για τις εφαρμογές ΤΝ που αναπτύσσουν.

Η Ελλάδα, μετά την σημαντική επιτυχία υπερυπολογιστή «ΔΑΙΔΑΛΟΣ» που αναπτύσσει η ΕΔΥΤΕ ως οντότητα φιλοξενίας στο πλαίσιο του EuroHPC, θα φιλοξενήσει με στο «ΦΑΡΟ» ένα από τα πρώτα ΑI Factories της Ευρώπης, ανοίγοντας φτερά για τη μετάβαση στην εποχή της Τεχνητής Νοημοσύνης δημιουργώντας μοναδικές ευκαιρίες για το εθνικό οικοσύστημα καινοτομίας, με θετικές προεκτάσεις στην κοινωνία και στην οικονομία στους τομείς της υγείας (όπως λ.χ. με την ανάπτυξη εφαρμογών εξατομικευμένης ιατρικής που βασίζονται σε συστήματα ΤΝ), της ελληνικής γλώσσας (όπως λ.χ. με την ανάπτυξη ψηφιακών βοηθών που θα αλληλεπιδρούν αποτελεσματικότερα στην ελληνική γλώσσα) και του πολιτισμού, καθώς και της βιώσιμης ανάπτυξης.

Λέξεις – κλειδιά: Τεχνητή Νοημοσύνη, Υπερυπολογιστές, Νέες Τεχνολογίες, Εργοστάσιο ΤΝ, Ευρωπαϊκή Επιτροπή


[1] EuroHPC, Selection of the First Seven AI Factories to Drive Europe’s Leadership in AI, Pres release, 10 December 2024. Παρατίθεται εδώ: <https://eurohpc-ju.europa.eu/selection-first-seven-ai-factories-drive-europes-leadership-ai-2024-12-10_en>

[2] Εθνικό Δίκτυο Υποδομών Έρευνας & Τεχνολογίας, Στην Ελλάδα ένα από τα πρώτα εφτά AI Factories της ΕΕ – Ο «ΦΑΡΟΣ» τοποθετεί τη χώρα μας στο χάρτη της Τεχνητής Νοημοσύνης, Κοινό Δελτίο Τύπου, 11 Δεκέμβριου 2024, παρατίθεται εδώ: <https://grnet.gr/2024/12/11/pr-ai-factories/>

[3] European Commission, AI Factories, παρατίθεται εδώ: <https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/policies/ai-factories>

[4] Για τον ορισμό βλ. το άρθρο 1 του Κανονισμού (ΕΕ) 2024/1732 για την τροποποίηση του Κανονισμού (ΕΕ) 2021/1173 όσον αφορά την πρωτοβουλία EuroHPC για νεοφυείς επιχειρήσεις με σκοπό την ενίσχυση της ηγετικής θέσης της Ευρώπης στον τομέα της αξιόπιστης ΤΝ, παρατίθεται εδώ: <https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=CELEX%3A32024R1732>

[5] European Commission, AI Innovation Package, παρατίθεται εδώ: <https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/factpages/ai-innovation-package>

[6] Ομάδα Εμπειρογνωμόνων Υψηλού Επιπέδου για την Τεχνητή Νοημοσύνη, Κατευθυντήριες Γραμμές Δεοντολογίας για την Αξιόπιστη ΤΝ, Απρίλιος 2019, παρατίθεται εδώ <https://digital-strategy.ec.europa.eu/el/library/ethics-guidelines-trustworthy-ai>

[7] Κανονισμός (ΕΕ) 2026/1689 για τη θέσπιση εναρμονισμένων κανόνων σχετικά με την τεχνητή νοημοσύνη, παρατίθεται εδώ: <https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=CELEX%3A32024R1689>

[8] Αντικαταστάθηκε από τον Κανονισμό 2021/1173 σχετικά με τη σύσταση της κοινής επιχείρησης για την ευρωπαϊκή υπολογιστική υψηλών επιδόσεων, παρατίθεται εδώ: <https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=celex%3A32021R1173>

[9] Εθνικό Δίκτυο Υποδομών Έρευνας & Τεχνολογίας, Εισαγωγή στους υπερυπολογιστές και το σύστημα ARIS, παρατίθεται εδώ: <https://www.hpc.grnet.gr/supercomputer/>

[10] Εθνικό Δίκτυο Υποδομών Έρευνας & Τεχνολογίας, Ανοιχτός Διεθνής Διαγωνισμός για την Ανάπτυξη του υπερυπολογιστή «ΔΑΙΔΑΛΟΣ» – Η Ελλάδα αποκτά έναν από τους ισχυρότερους υπερυπολογιστές στην Ευρώπη, Δελτίο τύπου, 25 Ιουνίου 2024, παρατίθεται εδώ: <https://grnet.gr/2024/06/25/pr-mindigital-public-tender-national-supercomputer-daedalus/>

[11] Κανονισμός (ΕΕ) 2024/1732 για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) 2021/1173 όσον αφορά την πρωτοβουλία EuroΗPC για νεοφυείς επιχειρήσεις με σκοπό την ενίσχυση της ηγετικής θέση της Ευρώπης στον τομέα της αξιόπιστης ΤΝ, παρατίθεται εδώ: <https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=CELEX%3A32024R1732>

[12] Για ενδιαφέρουσα εισαγωγή στην έννοια της «Βαθιάς Μάθησης» βλ. το άρθρο ενός από του σημαντικότερους θεωρητικούς της ΤΝ, του Geoffrey Hinton. Yann LeCun, Yoshua Bengio & Geoffrey Hinton, Deep learning, Nature, vol. 521, 2015, pp. 436-444, παρατίθεται εδώ: <https://www.cs.toronto.edu/~hinton/absps/NatureDeepReview.pdf>

[13] Adam Zewe, Explained: Generative AI: How do powerful generative AI systems like ChatGPT work, and what makes them different from other types of artificial intelligence? MIT News, November 9, 2023, παρατίθεται εδώ: <https://news.mit.edu/2023/explained-generative-ai-1109>

[14] EuroHPC, The EuroHPC JU Launches AI Factories Calls to Boost European Leadership in Trustworthy AI, 10 September 2024, παρατίθεται εδώ: <https://eurohpc-ju.europa.eu/eurohpc-joint-undertaking-launches-ai-factories-calls-boost-european-leadership-trustworthy-ai-2024-09-10_en >

[15] Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης, Στην Ελλάδα ένα από τα πρώτα επτά ΑΙ Factories της Ε.Ε. – Ο «ΦΑΡΟΣ» τοποθετεί τη χώρα μας στον χάρτη της Τεχνητής Νοημοσύνης, Κοινό Δελτίο Τύπου, 11 Δεκεμβρίου 2024, παρατίθεται εδώ: <https://mindigital.gr/archives/7051>

More
articles

Skip to content