Στις 13 Μαρτίου 2024, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ενέκρινε τον ‘‘Ευρωπαϊκό Κανονισμό για την Ελευθερία των Μέσων Ενημέρωσης’’, την πρώτη νομοθεσία σε ευρωπαϊκό επίπεδο, που αποσκοπεί στην προστασία του πλουραλισμού, των δημοσιογράφων και στην αύξηση της διαφάνειας σχετικά με την ιδιοκτησία των μέσων ενημέρωσης. Η νέα νομοθεσία φιλοδοξεί μεταξύ άλλων να αντιμετωπίσει τις προσπάθειες μετατροπής των μέσων ενημέρωσης σε εργαλεία προπαγάνδας, οι οποίες παρατηρούνται διαρκώς εντός των ευρωπαϊκών συνόρων (π.χ. Βίκτωρ ‘Ορμπαν στην Ουγγαρία) και να εναρμονίσει τους εθνικούς κανόνες διαφόρων κρατών μελών σε έναν κόσμο όπου οι υπηρεσίες μέσων ενημέρωσης διατίθενται κυρίως ψηφιακά, χωρίς να περιορίζονται από σύνορα.

ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ

• Απαγορεύεται στα κράτη  μέλη να υποχρεώνουν  παρόχους υπηρεσιών μέσων ενημέρωσης (’ΠΜΕ’) ή τους δημοσιογράφους αυτών να αποκαλύπτουν τις δημοσιογραφικές τους πηγές ή εμπιστευτικές επικοινωνίες. Επίσης, απαγορεύεται η επιβολή κυρώσεων και η επιθεώρηση των εταιρικών χώρων των ΠΜΕ ή ιδιωτικών χώρων των δημοσιογράφων τους με σκοπό την ταυτοποίηση δημοσιογραφικών πηγών ή την απόκτηση εμπιστευτικών πληροφοριών, εκτός εάν υπάρχει επιτακτικός λόγος δημοσίου συμφέροντος και ειδική άδεια από αρμόδια ανεξάρτητη αρχή (άρθρο 4).
• Απαγορεύεται η ανάπτυξη λογισμικού παρεμβατικής παρακολούθησης (spyware) σε οποιαδήποτε ψηφιακή συσκευή ή εργαλείο το οποίο χρησιμοποιείται από ΠΜΕ ή δημοσιογράφους με σκοπό την ταυτοποίηση δημοσιογραφικών πηγών ή την απόκτηση εμπιστευτικών πληροφοριών. Η απαγόρευση όμως δεν ισχύει εφόσον α) υπάρχει επιτακτικός λόγος δημοσίου συμφέροντος, β) ειδική άδεια από (δικαστική) αρμόδια ανεξάρτητη αρχή και γ) διενεργείται με σκοπό τη διερεύνηση σοβαρού εγκλήματος (άρθρο 4).
• Ο επικεφαλής ή τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου των παρόχων δημόσιων υπηρεσιών μέσων ενημέρωσης πρέπει να διορίζονται βάσει διαφανών, ανοικτών, και χωρίς διακρίσεις διαδικασιών, ενώ οι αποφάσεις απόλυσης των ανωτέρω πριν από τη λήξη της θητείας τους πρέπει να λαμβάνονται μόνο κατ’ εξαίρεση και να παρέχεται η δυνατότητα δικαστικού ελέγχου της απόφασης απόλυσης (άρθρο 5).
• Τα κράτη μέλη εξασφαλίζουν ότι οι διαδικασίες χρηματοδότησης για τους παρόχους δημόσιων υπηρεσιών μέσων ενημέρωσης βασίζονται σε διαφανή και αντικειμενικά κριτήρια που έχουν καθοριστεί εκ των προτέρων. Οι εν λόγω διαδικασίες χρηματοδότησης πρέπει να  εγγυώνται ότι οι ΠΜΕ διαθέτουν επαρκείς, βιώσιμους και προβλέψιμους οικονομικούς πόρους για την εκπλήρωση του στόχου της δημόσιας υπηρεσίας τους (άρθρο 5).
• Ιδρύεται το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Υπηρεσιών Μέσων Ενημέρωσης («συμβούλιο»), το οποίο απαρτίζεται από εκπροσώπους των εθνικών ρυθμιστικών αρχών ή φορέων και λειτουργεί με πλήρη ανεξαρτησία. Μεταξύ των αρμοδιοτήτων του, το συμβούλιο, κατόπιν αιτήματος των εθνικών ρυθμιστικών αρχών από τουλάχιστον δύο κράτη μέλη, συντονίζει τα σχετικά μέτρα για τη διάδοση υπηρεσιών μέσων ενημέρωσης από χώρες εκτός της Ευρωπαϊκής  Ένωσης. (άρθρα 8-10,17).

Η ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΟΛΙΤΕΣ

• Οι ΠΜΕ οφείλουν να καθιστούν εύκολα και άμεσα προσβάσιμες στους αποδέκτες των υπηρεσιών τους  (πολίτες) πληροφορίες σχετικά με την επωνυμία τους, τα στοιχεία επικοινωνίας, ονόματα άμεσων και έμμεσων ιδιοκτητών που ασκούν επιρροή στη δραστηριότητα τους (συμπεριλαμβανομένης της άμεσης ή έμμεσης κυριότητας από το κράτος ή από δημόσια αρχή) και το συνολικό ετήσιο ποσό δημόσιων πόρων που προκύπτει από κρατική διαφήμιση (άρθρο 6).
• Σε συμπλήρωση της νομοθέτικης ‘Πράξης για τις ψηφιακές υπηρεσίες’ (‘DSA’), οι πολύ μεγάλες επιγραμμικές πλατφόρμες (δηλαδή όσες έχουν πάνω από 45 εκ. χρήστες, όπως το Facebook, Tik Tok, και Instagram) (‘VLOPs’) πρέπει να παρέχουν τη λειτουργική δυνατότητα στους ΠΜΕ και να καθιστούν εύκολα προσβάσιμες στους τελικούς χρήστες:
  • Δήλωση ότι είναι ΠΜΕ
  • Δήλωση ότι είναι συντακτικά ανεξάρτητοι από κράτη μέλη, πολιτικά κόμματα, τρίτες χώρες
  • Δήλωση ότι υπόκεινται σε κανονιστικές απαιτήσεις για την άσκηση της συντακτικής ευθύνης σε ένα ή περισσότερα κράτη μέλη και σε εποπτεία από αρμόδια εθνική ρυθμιστική αρχή ή φορέα
  • Τα στοιχεία επικοινωνίας των ανωτέρω σχετικών εθνικών ρυθμιστικών αρχών
  • Δήλωση ότι δεν παρέχουν περιεχόμενο που παράγεται από συστήματα τεχνητής νοημοσύνης χωρίς να το υποβάλλουν σε επανεξέταση από άνθρωπο (άρθρο 18).
• Κατοχυρώνεται το δικαίωμα εξατομίκευσης της διάθεσης μέσων ενημέρωσης (άρθρο 20). Σύμφωνα με αυτό, οι χρήστες ψηφιακών συσκευών έχουν το δικαίωμα να αλλάζουν εύκολα τις προεπιλεγμένες ρυθμίσεις, ώστε να προσαρμόζεται η διάθεση μέσων ενημέρωσης σύμφωνα με τα ενδιαφέροντα ή τις προτιμήσεις τους.

! Παρόλο που η νομοθεσία ψηφίστηκε πριν τις Ευρωπαϊκές εκλογές, αναμένεται να τεθεί μερικώς σε εφαρμογή από τις 8 Αυγούστου 2024 με ορισμένα άρθρα να τίθενται σε ισχύ στις 8 Μαΐου 2027.

Λέξεις-κλειδιά: νομοθεσία, μέσα ενημέρωσης, πλουραλισμός, τύπος, ελευθερία