Η 26η Απριλίου έχει καθιερωθεί διεθνώς ως η Παγκόσμια Ημέρα Διανοητικής Ιδιοκτησίας καθώς σαν σήμερα, το 1970, εγκαθιδρύθηκε ο Παγκόσμιος Οργανισμός Διανοητικής Ιδιοκτησίας (World Intellectual Property Organization – WIPO) που αποτελεί μία από τις 16 εξειδικευμένες υπηρεσίες του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών. Τριάντα χρόνια μετά, τα κράτη-μέλη του Οργανισμού όρισαν ως στόχο της συγκεκριμένης ημέρας την ευαισθητοποίηση του παγκόσμιου κοινού για τη σημασία της διανοητικής ιδιοκτησίας και της συνεισφοράς των καλλιτεχνών και των εφευρετών στην ανάπτυξη των κοινωνιών. Η μέρα αυτή αποτελεί υπενθύμιση του κρίσιμου ρόλου που διαδραματίζουν τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας στην προώθηση της δημιουργικότητας και της καινοτομίας παγκοσμίως.
Τί είναι όμως η διανοητική ιδιοκτησία; Η διανοητική ιδιοκτησία αποτελεί το “δικαίωμα του δημιουργού που προκύπτει από τις δημιουργίες της διανόησης που μπορούν να αξιοποιηθούν εμπορικά”. Παραδείγματα αποτελούν οι εφευρέσεις, τα βιομηχανικά σχέδια και τα εμπορικά σήματα καθώς και έργα λόγου και τέχνης αλλά και εφαρμογές λογισμικού. Με λίγα λόγια αναφερόμαστε στο σύνολο των δικαιωμάτων του δημιουργού που απορρέουν από τη δημιουργία ενός έργου του νου.
Ο όρος διανοητική ιδιοκτησία περιλαμβάνει λοιπόν τόσο την πνευματική (δικαιώματα δημιουργών) όσο και τη βιομηχανική (δικαιώματα εφευρετών, δικαιώματα επί σημάτων, ευρεσιτεχνιών κ.ά..) ιδιοκτησία. Αναλυτικότερα, τα δικαιώματα που απορρέουν από τη διανοητική ιδιοκτησία διαφοροποιούνται, ανάλογα με το είδος του δημιουργήματος και τη στρατηγική αξιοποίησης του. Έτσι δικαιώματα βιομηχανικής ιδιοκτησίας, δηλαδή δικαιώματα για τα οποία είναι αναγκαία η διαδικασία κατοχύρωσης στα Εθνικά Γραφεία Πατεντών και Σημάτων, αποτελούν τα βιομηχανικά σχέδια, τα εμπορικά σήματα και τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας ενώ δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας- για τα οποία δεν απαιτείται κατοχύρωση- αποτελούν τα έργα λόγου και τέχνης καθώς και οι εφαρμογές λογισμικού.
Αυτά τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας προστατεύονται τόσο από εθνικές όσο και ευρωπαϊκές νομοθεσίες όσο και από διεθνείς συμβάσεις μέσω διαφόρων νομικών μηχανισμών, καθώς ένας από τους πρωταρχικούς σκοπούς αυτών των δικαιωμάτων είναι η παροχή των απαραίτητων κινήτρων και της αναγκαίας προστασίας στους δημιουργούς και τους καινοτόμους για να συνεχίσουν να παράγουν και να μοιράζονται τις δημιουργίες τους. Συγκεκριμένα, η προστασία των εν λόγω δικαιωμάτων προσφέρει, στους κατόχους αυτών, το αποκλειστικό ή μοναδικό δικαίωμα αξιοποίησης της δημιουργίας τους -όπως παραδείγματος χάρη μέσω της αποκλειστικής εμπορικής εκμετάλλευσής του- καθώς επίσης και το δικαίωμα λήψης μέτρων δικαστικής προστασίας σε περιπτώσεις παράνομης μη εξουσιοδοτημένης χρήσης τους από τρίτους. Συνεπώς, η παραχώρηση αποκλειστικών δικαιωμάτων στους δημιουργούς και οι νομοθεσίες για την Διανοητική Ιδιοκτησία ενθαρρύνουν τις επενδύσεις στην έρευνα, τον πολιτισμό και την εξέλιξη, προωθώντας την οικονομική ανάπτυξη και την κοινωνική πρόοδο.
Στα πλαίσια της ευρύτερης δράσης του WIPO για την ευαισθητοποίηση του παγκόσμιου κοινού για την σημασία των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας, κάθε χρόνο ο Οργανισμός ορίζει ένα ιδιαίτερο θέμα στο οποίο αφιερώνεται η σημερινή μέρα. Δεν προκαλεί εντύπωση πως το θέμα του φετινού εορτασμού “IP and the SDGs: Building Our Common Future With Innovation and Creativity– Η διανοητική ιδιοκτησία και οι Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης: Χτίζοντας το Κοινό μας Μέλλον με Καινοτομία και Δημιουργικότητα”, τονίζει τη σημασία της διανοητικής ιδιοκτησίας στη διαμόρφωση του μέλλοντος της καινοτομίας.
Δίκαιο της Πνευματικής Ιδιοκτησίας και Τεχνητή Νοημοσύνη
Αναμφισβήτητα η σύγχρονη εποχή είναι αντιμέτωπη με τεράστιες τεχνολογικές εξελίξεις οι οποίες δίχως άλλο επηρεάζουν σε πολλά επίπεδα τη δομή των σύγχρονων κοινωνιών. Σε ένα ταχέως εξελισσόμενο τεχνολογικό τοπίο, όπου οι ιδέες αναπαράγονται και ανακυκλώνονται με τόση ευκολία, η διασφάλιση των δικαιωμάτων των πνευματικών δημιουργών επί των έργων τους καθίσταται όλο και πιο κρίσιμη. Η ενίσχυση της προστασίας της, όχι μόνο θα δώσει κίνητρα για καινοτομία, αλλά συγχρόνως θα διασφαλίσει πως οι πνευματικοί δημιουργοί θα λαμβάνουν δίκαιη αναγνώριση και αποζημίωση για τις συνεισφορές τους. Αιχμή αυτών των τεχνολογικών εξελίξεων αποτελεί η Τεχνητή Νοημοσύνη (A.I.) καθώς συστήματα δημιουργημένα με βάση την τεχνολογία της τεχνητής νοημοσύνης τείνουν να υποκαταστήσουν ένα μεγάλο εύρος της ανθρώπινης δραστηριότητας. Εδώ πρέπει να σημειωθεί πως σημαντικός ανασταλτικός παράγοντας στη νομική αξιολόγηση της Τεχνητής Νοημοσύνης αποτελεί το γεγονός πως αν και η έννοια χρησιμοποιείται ευρέως τόσο στο καθημερινό όσο και στο επιστημονικό λεξιλόγιο, δεν υπάρχει ακόμη ένας κοινώς αποδεκτός επιστημονικός ορισμός της έννοιας αυτής.
Οι εν λόγω ραγδαίες εξελίξεις επηρεάζουν ασφαλώς και τη νομική επιστήμη και πιο συγκεκριμένα το νομικό πλαίσιο που σχετίζεται με τα πνευματικά δικαιώματα, με την κανονιστική ρύθμιση της ΤΝ στους τομείς της πνευματικής ιδιοκτησίας να αποτελεί πλέον φλέγον ζήτημα. Ποια θα είναι η τύχη των έργων που δημιουργούνται με τη συνδρομή ΤΝ όπου η ανθρώπινη συμβολή δεν μπορεί να χαρακτηριστεί δημιουργική; Θα αποτελέσουν πλέον μέρος του Public Domain ή θα αναγνωριστούν πνευματικά δικαιώματα στην ΤΝ; Θα μπορέσει ένα λογισμικό ΤΝ να υποδειχθεί ως “δημιουργός”; Σε αυτό το σημείο αξίζει να αναφέρουμε πως παραδοσιακά βασικές αρχές που διέπουν το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας είναι η αρχή της αλήθειας και η αρχή του δημιουργού. Υποκείμενο δηλαδή και αρχικός δικαιούχος της πνευματικής ιδιοκτησίας είναι το φυσικό πρόσωπο που δημιουργεί ένα έργο, δηλαδή ο δημιουργός. Στο άρθρο 6 του Ν.2121/1993 ορίζεται ρητά ότι δημιουργός του έργου είναι ο αρχικός δικαιούχος του περιουσιακού και του ηθικού δικαιώματος, τα οποία και αποκτά πρωτοτύπως και αυτόματα χωρίς διατυπώσεις. Συγχρόνως, σύμφωνα με την κρατούσα θεωρία της «προσωπικής σφραγίδας», ο δημιουργός μπορεί να είναι μόνο φυσικό πρόσωπο, καθώς προκειμένου ένα έργο να είναι πρωτότυπο θα πρέπει να φέρει τη σφραγίδα της προσωπικότητας του δημιουργού.
Μεταξύ άλλων ως προτεινόμενη λύση σε πολλά από αυτά τα ζητήματα υποστηρίζεται η προώθηση μίας νέας διεθνούς σύμβασης που θα αποτελέσει συμπλήρωμα των συμφωνιών TRIPS, RCT και της Σύμβασης των Παρισίων.
H 26η Απριλίου χρησιμεύει ως μια καίρια υπενθύμιση του απαραίτητου ρόλου που διαδραματίζει η Διανοητική Ιδιοκτησία στην προώθηση της καινοτομίας, της δημιουργικότητας και της οικονομικής ανάπτυξης παγκοσμίως. Υπογραμμίζει την ανάγκη για συνεχή συνεργασία για τη διασφάλιση ισχυρών μηχανισμών προστασίας και επιβολής της νομοθεσίας σε διεθνές επίπεδο, ενώ παράλληλα εξισορροπεί τα συμφέροντα των δημιουργών, των καινοτόμων και του κοινού. Με αφορμή τον εορτασμό της, ας επιβεβαιώσουμε για άλλη μια φορά, τη δέσμευσή μας για τη διασφάλιση των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας και την καλλιέργεια ενός κλίματος όπου η εφευρετικότητα και η δημιουργικότητα θα ευδοκιμούν.
Πηγές:
- https://www.intellectualproperty.gov.cy/gr/%CE%BA%CE%B1%CF%84%CE%B1%CE%BD%CE%BF%CF%8E%CE%BD%CF%84%CE%B1%CF%82-%CF%84%CE%B7-%CE%B4%CE%B9%CE%B1%CE%BD%CE%BF%CE%B7%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%B9%CE%B4%CE%B9%CE%BF%CE%BA%CF%84%CE%B7%CF%83%CE%AF%CE%B1/%CF%84%CE%B9-%CE%B5%CE%AF%CE%BD%CE%B1%CE%B9-%CE%B7-%CE%B4%CE%B9%CE%B1%CE%BD%CE%BF%CE%B7%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%B9%CE%B4%CE%B9%CE%BF%CE%BA%CF%84%CE%B7%CF%83%CE%AF%CE%B1
- https://archimedes.uoa.gr/technology-transfer-office-intellectual-property/
- https://www.opi.gr/genika-pi/synithi-erotimata
- Αθανάσιος Θ. Λιακόπουλος, Βιομηχανική Ιδιοκτησία (5η εκδ, Δίκαιο και Οικονομία 2000) 81.
- Wolfgang Ertel, Introduction to Artificial Intelligence (μετ. Nathanael T Black, 2018 1η έκδοση, Spriger).
- Τεχνητή νοημοσύνη και δίκαιο της διανοητικής ιδιοκτησίας: Παπαγιάννη, Χαραλαμπία. University of Piraeus (Greece) ProQuest Dissertations Publishing, 2022. 30274898. DOI:10.26267/unipi_dione/2249
- Τεχνητή νοημοσύνη και πνευματικά δικαιώματα, Κουρμπετλής Εμμανουήλ: http://hdl.handle.net/11610/24980
